Dùng cách kể chuyện để ví von cho những chia sẻ của mình, nhà hoạt động giáo dục Giản Tư Trung đã không ít lần làm cả hội trường Nhà khách T78 cười sảng khoái trong buổi IPL Talk – Định nghĩa lại Lãnh đạo do trường doanh nhân PACE tổ chức.

Đặt câu hỏi “Tại sao?” trước khi tiếp cận vấn đề
Sự khác biệt về việc tiếp cận vấn đề giữa người Việt và phương Tây. Người Việt thường bắt đầu bằng câu hỏi (How?), còn người phương Tây thường bắt đầu bằng câu hỏi (Why?). Cách tiếp cận của thầy Giản Tư Trung là Why? Đặt câu hỏi tại sao tôi phải làm nó để tìm ra bản chất vấn đề.
Trong phạm vi bài chia sẻ này, chúng ta thử cùng nhau đặt vấn đề tại sao phải định nghĩa lại lãnh đạo và nhân tài?
Bối cảnh hiện nay thay đổi và phức tạp ra sao?
Thời đại 4.0 có phải chỉ là công nghệ? Không! Thời đại 4.0 không chỉ nói về công nghệ, kinh tế, chính trị mà còn là VĂN HÓA.

Thời đại “Mở cửa” và “Gỡ cửa”
Theo thầy Giản Tư Trung, cách chia thế hệ Gen X – Y – Z của thế giới không phù hợp với Việt Nam, vì Việt Nam đi sau thế giới về tầm vóc và sự phát triển của từng độ tuổi, Việt Nam nên chia theo các thế hệ 5X, 6X, 7X, 8X, 9X, 10X thì sẽ phù hợp hơn với tình hình hiện nay.
- Thế hệ 7X về trước: sinh ra trong thời đóng cửa. Họ không có nhiều lựa chọn để phát triển.
- Thế hệ 8X: sinh ra trong thời đóng cửa và lớn lên trong thời mở cửa. Thời kì giao thoa để nắm bắt cái mới.
- Thế hệ 9X: sinh ra trong thời mở cửa và lớn lên trong thời gỡ cửa. Họ không mất nhiều thời gian để suy nghĩ một vấn đề.
- Thế hệ 10X về sau: sinh ra trong thời gỡ cửa, bội thực thông tin. Họ tiếp cận thông tin và vấn đề một cách nhanh chóng.
Thời đại mở cửa: Người Việt Nam buộc phải trở thành Người trái đất, nghĩa là phải hội nhập quốc tế. Do đó, việc suy nghĩ lại (rethinking) và định nghĩa lại (redefining) là điều cần thiết.
1) Thời đại VUCA
VUCA là tên viết tắt của các từ:
- Volatility – Biến động
- Uncertainty – Bất định
- Complexity – Phức tạp
- Ambiguity – Mơ hồ
VUCA được đặt ra bởi Đại học Chiến tranh Quân đội Hoa Kỳ (US Army War College) vào những năm 1990 để mô tả một thế giới mới của sự tham gia quân sự vào cuối thời chiến tranh lạnh. Kể từ đó, nó đã lan rộng ra doanh giới làm vì nó cung cấp một khuôn khổ để hiểu các bất ổn mà các tổ chức đang phải đối mặt trong môi trường ngày nay và những thách thức mà nó đặt ra cho các nhà lãnh đạo. Đại dịch gần đây đã khơi lại bài bình luận về VUCA.
Những từ viết tắt đã được các nhà lãnh đạo doanh nghiệp chấp nhận vì nó cung cấp sự thực tế cho nhận thức và sự sẵn sàng để xem xét các thách thức mà tổ chức đang phải đối mặt trong thế giới ngày nay. Toàn cầu hóa, bối cảnh chính trị đang thay đổi, tiến bộ công nghệ và gần đây là đại dịch toàn cầu, đang đưa ra những thách thức chưa từng có trên toàn cầu, những thách thức này đang khuếch đại các yếu tố của VUCA trong doanh giới và hơn thế nữa.
Rất có thể chúng ta sẽ phải sống chung trong tình hình biến động trong một thời gian dài. Và khi chúng ta bắt đầu quay trở lại một kiểu bình thường khác, sẽ có những yếu tố khác góp phần tạo nên không khí VUCA trong thế giới công việc. Các nhà lãnh đạo phải đảm bảo phúc lợi của chính họ và trao quyền cho nhóm của họ để làm điều tương tự. Họ phải nhận thức được tầm quan trọng của việc chăm sóc bản thân sao cho đủ sức mạnh để hỗ trợ và hỗ trợ những người mà họ lãnh đạo. (Nguồn: peoplemanagement.co.uk)
2) Thời đại PAID
PAID là tên viết tắt của các từ:
- Pressured – Áp lực
- Always on – Kết nối 24/7
- Infomation Overloaded – Bội thực thông tin
- Distracted – Phân tâm
Thời đại PAID là tình trạng thông tin tràn lan (thông tin hữu ích thì ít mà thông tin độc hại thì nhiều), khiến con người bị phân tâm trong việc lựa chọn và quyết định, họ không nhận biết được đâu là thông tin chính xác, đáng tin cậy.
Thời đại 4.0 là thời đại của AI (trí tuệ nhân tạo), IoT (vạn vật kết nối), nhà nhà người người dùng smartphone (điện thoại thông minh) thì nhu cầu kết nối internet là cần thiết, họ có thể tiếp cận thông tin bất tận trên toàn thế giới ở bất kỳ đâu miễn là còn năng lượng và kết nối internet. Cũng chính vì điều này mà họ càng áp lực hơn vì cứ mãi tập trung vào màn hình thiết bị thông minh mà quên mất những việc cần làm ở đời thực.
3) Thời đại Corona
Corona – Thời tang thương, thời đại chưa từng có trong lịch sử. Thống kê tính đến ngày 25/4/2021, thế giới có gần 150 triệu ca nhiễm, 5 triệu ca tử vong. Thời Corona là sự kết hợp giữa thời VUCA và thời PAID, thế giới hỗn loạn càng hỗn loạn hơn, một sự sàng lọc con người cực kì lớn trên trái đất, nó không đến từ con người – nó đến từ loại virus bé xíu xiu.
Một thế giới biến động chóng mặt, khôn lường. Mọi giá trị đều bị thách thức. Nhiều chuẩn mực bị đảo lộn. Nhiều niềm tin bị đổ vỡ. ⇒ Thời Loạn chuẩn (hay nói vui là hoang mang, lạc trôi).
Câu hỏi lớn đặt ra:
Hiểu như thế nào? Làm như thế nào? Lãnh đạo như thế nào? ⇒ Cần định nghĩa lại mọi thứ.
Nhiều quan điểm trong buổi chia sẻ được thầy đưa ra từ cuốn sách Đúng Việc do chính thầy viết được xuất bản năm 2017.
» Đọc thêm: Review sách: “Đúng việc – Một góc nhìn về câu chuyện khai minh”
Chúng ta cần tìm bản chất của mọi vấn đề và trả lại chân giá trị cho mọi vấn đề. Cần hướng đến các Giá trị phổ quát và những Nguyên lý trường tồn.
Thời xưa có câu: “Tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến”, hồi xưa xã hội cũng không biến động nhiều lắm nên con người không đến nổi phải hoảng loạn hay phải thay đổi nhiều để thích nghi. Còn thời nay phải sửa lại là “Tâm bất biến giữa dòng đời tỉ tỉ biến” thì mới hợp hoàn cảnh thời đại VUCA.
Định nghĩa lại Lãnh đạo
Hàng loạt câu hỏi được đặt ra: Lãnh đạo đích thực? Lãnh đạo khai phóng? Lãnh đạo hay Cầm quyền? Quản trị hay Cai trị? Tự trị hay Bị trị? Xu thế lãnh đạo mới trong thời đại mới?
Mỗi nhà nghiên cứu và chuyên gia hàng đầu trên thế giới lại đưa ra một định nghĩa và góc nhìn khác nhau:
– Định nghĩa duy nhất về Nhà lãnh đạo là một người có nhiều người đi theo – Peter Drucker.
– Lãnh đạo là khả năng biến tầm nhìn thành hiện thực – Warren Bennis.
– Vào thế kỷ tới, các nhà lãnh đạo là những người biết trao quyền và tăng khả năng cho những người khác – Bill Gates.
– Lãnh đạo là sự ảnh hưởng, không hơn, không kém – John Maxwell.
– Nhà lãnh đạo cấp độ 5 hướng cái tôi ra khỏi cá nhân họ, đi vào mục đích lớn hơn là xây dựng công ty tuyệt vời. Không phải những nhà lãnh đạo này không có cái tôi hay quan tâm đến bản thân mình, trên thực tế, họ cực kỳ tham vọng, nhưng tham vọng của họ trước hết là vì công ty, chứ không phải vì bản thân. Một lãnh đạo đưa công ty trở thành công ty vĩ đại nhưng khi ông ta ra đi thì công ty dần sụp đổ thì sẽ là người lãnh đạo cấp độ 4. Người lãnh đạo cấp 5 biết đặt quyền lợi của công ty lên trên hết, lo lắng đưa công ty lên vĩ đại và tiếp tục vĩ đại ngay cả khi ông ta không còn làm ở đó nữa. Những người kế nhiệm một nhà lãnh đạo cấp độ 5 sẽ tận hưởng được rất nhiều lợi thế. – Jim Collins. Tác giả các cuốn sách Xây dựng để trường tồn và Từ tốt đến vĩ đại.
– Việc lãnh đạo bắt đầu và kết thúc đều bằng tính đích thực (authenticity). Nghĩa là: Hãy là chính bạn (Be yourself), hãy là con người đúng như bạn được sinh ra. Trên thực tế, người ta xây dựng một danh sách các đặc điểm của lãnh đạo mà mọi người cần có, miêu tả phong cách của người lãnh đạo và gợi ý bạn vận dụng chúng. Điều này trái ngược hẳn với tính đích thực. Việc xây dựng hình ảnh người hùng từ các CEO nổi tiếng là nguyên nhân chính của cuộc khủng hoảng về lãnh đạo doanh nghiệp hiện nay. – Bill George, trích sách Lãnh đạo Đích thực.
– 50% trong số các nhà lãnh đạo chỉ sử dụng một phong cách lãnh đạo, bất kể tình huống nào có nghĩa là 50% trường hợp, các nhà lãnh đạo đang sử dụng phong cách lãnh đạo sai lầm để đáp ứng nhu cầu của chính họ. Dẫn đầu tình huống là một cách tiếp cận tạo ra lợi nhuận tốt hơn đáng kể so với các phong cách quản lý khác. – Ken Blanchard, trích sách Lãnh đạo Quyền biến.
Lãnh đạo thường làm 2 việc: Làm việc không ai làm được và Làm việc không ai thèm làm. Kể vui về câu chuyện dọn rác, chẳng lẽ thuê các anh chị thạc sĩ, tiến sĩ về bắt họ dọn rác thì mất mặt họ lắm, vậy thì ai làm? Chỉ còn mỗi ông CEO. Còn những việc khó không ai làm được, vậy thì ai làm? Chỉ còn mỗi ông CEO.
Thầy Giản Tư Trung còn chia sẻ thêm một vài góc nhìn đã từng chia sẻ trong cuốn sách Đúng Việc:
– Một trong những tài năng quan trọng nhất của lãnh đạo là tài phát hiện cái tài của người khác, tài phát huy cái tài của người khác, tài giúp cho người khác thành tài, và tài giúp cho người bình thường có thể làm được việc khó.
– Công việc thực sự của nhà lãnh đạo không phải là cố gắng trở thành người hùng mà là tạo ra người hùng, không phải là duy trì đám đông mà là kiến tạo đội ngũ để cùng nhau đạt được tầm nhìn và mục tiêu chung.
– Lãnh đạo khai phóng là khả năng dẫn dắt thành công những con người tự do để cùng nhau đạt được tầm nhìn và các mục tiêu chung.
Diễn giả lấy câu chuyện 5 ông thầy mù xem voi để ví von cho những góc nhìn của mình. Diễn giả cũng chỉ góp thêm 1 góc nhìn trong số những góc nhìn trên để mọi người có thêm một sự tham khảo. Thầy cho rằng 5 ông đều đúng và đều sai. Vậy nghe theo ông nào? ⇒ Nghe theo chính bản thân, đưa ra nhiều góc nhìn, chọn cái phù hợp nhất. Vì vậy, lãnh đạo sáng suốt phải có góc nhìn đa nhiều, nếu chỉ nhìn vào 1-2 chiều của vấn đề đã đưa ra quyết định sẽ dễ dẫn đến sai lầm.
Theo mô hình 4 vai trò trọng yếu của Lãnh đạo, Franklin Covey:
- Inspire trust – Khơi dậy niềm tin
- Coach potential – Phát huy tiềm năng
- Create vision – Kiến tạo tầm nhìn
- Execute strategy – Thực thi chiến lược
Người ta không theo người lãnh đạo; người ta theo lá cờ lý tưởng, tầm nhìn, sứ mệnh của người lãnh đạo. Nếu lãnh đạo không giữ lá cờ, người ta sẽ rời bỏ người lãnh đạo.
Thế nào là kinh doanh?
Thế hệ doanh nhân mới là thế hệ không chỉ có khả năng lãnh đạo, mà còn có chiều sâu văn hóa, có tính nhân bản và tinh thần dân tộc; một thế hệ xem kinh doanh không chỉ thuần túy là kiếm tiền hay kiếm tiền bằng mọi giá, mà tâm niệm và làm “kinh doanh” theo đúng nghĩa của từ này.
Định nghĩa lại Nhân tài
Hàng loạt câu hỏi được đặt ra: Thế nào là người tài? Làm sao giữ chân người tài? Có chắc đó là người tài không? Cho dù là người tài, nhưng có nên giữ không? Nếu nên thì làm sao giữ chân người tài? ⇒ Mang lại cho người tài những thứ họ muốn. Vậy người tài muốn gì? Làm sao để khai phóng người tài?
Tài gì? Giỏi gì? Tài lãnh đạo hay Tài chuyên môn? Để trở thành chuyên gia chỉ nên làm 1 việc. Vì vậy cần xác định mình tài lãnh đạo hay chuyên môn để tập trung phát triển năng lực phù hợp, đó là cách giúp mình và mọi người trong tổ chức cùng phát triển, không nên ôm đồm những việc không phải chuyên môn của mình.

- Định nghĩa Nhân tài trong tổ chức: Nhân tài là người được việc và đó là những việc quan trọng.
- Nhân tài trong xã hội: Nhân tài là người có tố chất và khả năng đặc biệt hơn đa số những người bình thường về một công việc hay một nghề nghiệp nào đó.
Tại sao vẫn chưa nhiều CEO người Việt trong các tập đoàn đa quốc gia? Nhiều công ty sẵn sàng trả lương cho những CEO người nước ngoài cao hơn người Việt.
Tài và Tà? Giỏi và Lớn? Trình độ không bằng Thái độ. Yếu tố hàng đầu để chọn Lãnh đạo là cái tâm và thái độ. Các công ty chọn sự an toàn, nếu lỡ có thôi việc thì họ cũng sẽ cảm ơn và rút trong nhẹ nhàng chứ không nói xấu sau lưng hay bốc phốt công ty cũ.
Học để làm gì?
- Học để lấy bằng.
- Học để thành nghề.
- Học để có khả năng giải quyết vấn đề của công việc, cuộc sống.
Có nhân tài nhưng có nên giữ? Nếu nhân tài không phù hợp với ekip thì ekip vẫn quan trọng hơn nhân tài. Luôn đặt lợi ích chung của công ty để đưa ra quyết định.
Câu chuyện gà và đại bàng
Ngày xưa, có một ngọn núi lớn, bên sườn núi có một tổ chim đại bàng. Trong tổ có bốn quả trứng lớn. Một trận động đất xảy ra làm rung chuyển ngọn núi, một quả trứng đại bàng lăn xuống và rơi vào một trại gà dưới chân núi. Một con gà mái tình nguyện ấp quả trứng lớn ấy.
Một ngày kia, trứng nở ra một chú đại bàng con xinh đẹp, nhưng buồn thay chú chim nhỏ được nuôi lớn như một con gà. Chẳng bao lâu sau, đại bàng cũng tin nó chỉ là một con gà không hơn không kém. Đại bàng yêu gia đình và ngôi nhà đang sống, nhưng tâm hồn nó vẫn khao khát một điều gì đó cao xa hơn. Cho đến một ngày, trong khi đang chơi đùa trong sân, đại bàng nhìn lên trời và thấy những chú chim đại bàng đang sải cánh bay cao giữa bầu trời.
“Ồ – đại bàng kêu lên – Ước gì tôi có thể bay như những con chim đó”.
Bầy gà cười ầm lên: “Anh không thể bay với những con chim đó được. Anh là một con gà và gà không biết bay cao”.
Đại bàng tiếp tục ngước nhìn gia đình thật sự của nó, mơ ước có thể bay cao cùng họ. Mỗi lần đại bàng nói ra mơ ước của mình, bầy gà lại bảo nó điều không thể xảy ra. Đó là điều đại bàng cuối cùng đã tin là thật. Rồi đại bàng không mơ ước nữa và tiếp tục sống như một con gà. Cuối cùng, sau một thời gian dài sống làm gà, đại bàng chết như một con gà.
Trong cuộc sống cũng vậy: Nếu bạn tin rằng bạn là một người tầm thường, bạn sẽ sống một cuộc sống tầm thường vô vị, đúng như những gì mình đã tin. Vậy thì, nếu bạn đã từng mơ ước trở thành đại bàng, bạn hãy đeo đuổi ước mơ đó… và đừng sống như một con gà! (Nguồn: xitrum.net)
Đạt V
27.04.2021